Przegrałeś sprawę o podstawę wymiaru składek, a teraz otrzymałeś decyzję ZUS zobowiązującą Cię do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Czy faktycznie musisz je zwracać?
Czy prawomocnie przegrana sprawa o podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, z uwagi na to, że wynagrodzenie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego automatycznie przesądza o tym, że ubezpieczony musi zwracać wszelkie otrzymane świadczenia?
Problematyka nienależnie pobranych świadczeń była już poruszana na niniejszej stronie (kliknij, aby przejść do artykułu). Ostatnimi czasy wielu klientów zwraca się do Kancelarii z decyzjami dotyczącymi zwrotu na rzecz organu pobranych zasiłków w kwotach nawet do 170 tyś zł. Organ wszczyna postępowania, w sytuacjach w których wypłacał przez nawet kilka lat świadczenia stwierdzając po jakimś czasie, że jednak ubezpieczony świadczeń tych nie powinien pobierać. Również bardzo często decyzje w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wydawane są kiedy ubezpieczony albo przegra sprawę sądową, gdzie sądy orzekną, że działalność gospodarcza nie była jednak prowadzona, umowa o pracę była fikcyjna bądź podstawa wymiaru składek przedsiębiorcy była zbyt wysoka (problematyka zostanie poruszona na blogu ponownie niebawem), wynagrodzenie w umowie o pracę było rażąco wygórowane, albo też gdy od ww. decyzji ubezpieczony się po prostu nie odwoła. W takiej sytuacji organ stwierdza, że skoro np. sąd w postępowaniu sądowym ustalił, że wysokość wynagrodzenia w umowie była zawyżona, a organ wypłacał świadczenia liczone od „zawyżonego” wynagrodzenia, wówczas nienależnie pobranym świadczeniem jest różnica pomiędzy tym co zostało wypłacone, a tym co powinno zostać wypłacone licząc od tego „niższego wynagrodzenia”.
Przykład: Pani Anna na umowie o pracę miała ustalone wynagrodzenie w wysokości 6000 zł brutto. Po jakimś czasie przeszła na zwolnienie chorobowe związane z ciążą, a następnie pobierała zasiłek macierzyński. Z uwagi na to, że do ZUS wpłynął wniosek o wypłatę świadczeń, ZUS wszczął kontrolę mającą na celu sprawdzenie zasadności otrzymywanego przez Panią Annę wynagrodzenia. Przez cały ten okres ZUS wypłacał Pani Annie zasiłek chorobowy oraz macierzyński liczony od kwoty 6000 zł brutto. Organ wydał decyzję, że wynagrodzenie ustalone z pracodawcą jest rażąco wygórowane a tym samym zamiast 6000 zł brutto wynagrodzenie adekwatne dla Pani Anny to 3000 zł brutto. Pani Anna złożyła odwołanie ale niestety sprawę przegrała. Sądy wszystkich instancji orzekły, że organ ma rację i wynagrodzenie powinno zostać ustalone na poziomie 3000 zł brutto. Organ rentowy wydał zatem decyzję, w której to odmówił przyznania Pani Annie zasiłku chorobowego oraz macierzyńskiego za wskazane okresy od kwoty 6000 zł brutto, a przyznał zasiłki za te okresy od kwoty 3000 zł brutto. Kwota stanowiąca różnicę w wypłaconych zasiłkach stanowi wg organu nienależnie pobrane świadczenie i podlega zwrotowi. Pani Anna składa ponownie odwołanie od decyzji a sąd oddala odwołanie wskazując, że skoro sprawa o wynagrodzenie została przegrana również to Pani Anna musi oddać różnicę, o której mowa powyżej.
Czy sąd ma rację? Absolutnie nie. Należy zauważyć, że sprawy gdzie organ kwestionuje wysokość wynagrodzenia bądź sam fakt podlegania ubezpieczeniom są oparte na innych przepisach aniżeli sprawy dotyczące problematyki nienależnie pobranych świadczeń (zazwyczaj organ zarzuca naruszenie przez ubezpieczonego tzw. zasad współżycia społecznego). Natomiast za kwoty nienależnie pobranych świadczeń zgodnie z przepisem art. 84 ust. 2 pkt 1 oraz 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania lub świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.
W zakresie doktryny jak i obowiązującej, jednolitej linii orzeczniczej podkreśla się, że ww. przepis ustanawiający obowiązek zwrotu świadczenia przez osobę, która pobrała świadczenie nienależne, wskazuje istotną cechę nienależnie pobranego świadczenia w ujęciu ustawy systemowej, tzw. differentia specifica czyli świadomość (zła wiarę) osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania tego świadczenia w całości lub w części od początku albo w następstwie późniejszych zdarzeń.
Zatem to, że wypłacone ubezpieczonemu świadczenia od podstawy wymiaru składek wyższej, niż ustalona w decyzji organu rentowego może być w zawyżonej w taki sposób części świadczeniem nieprzysługującym, natomiast nie oznacza to, że jest świadczeniem nienależnie pobranym. Nie każde bowiem świadczenie nienależnie stanowi świadczenie nienależnie pobrane. Różnicę w tym zakresie wskazał m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07 – „w przepisach prawa ubezpieczeniowego następuje połączenie tych elementów w samej definicji “świadczenia nienależnie pobranego”, a więc w prawie ubezpieczeń społecznych “świadczenie nienależnie pobrane” to nie tylko “świadczenie nienależne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także “nienależnie pobrane”, a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). To jest właśnie podstawa rozróżnienia “świadczenia nienależnego” od “świadczenia nienależnie pobranego”.
Reasumując, to czy świadczenie wypłacone przez organ jest świadczeniem nienależnie pobranym, nie może być determinowane prawomocnymi wyrokami, na podstawie których to sąd ustala, że podstawa wymiaru składek ubezpieczonego była zawyżona (czyli np. wynagrodzenie w wysokości ustalonej przez pracodawcę i pracownika było zawyżone). Co więcej przesłanka świadomości musi wystąpić w trakcie pobierania tego świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Zatem ewidentnie spóźnione działania organu, których to efektem jest wydanie decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń po długim czasie od ostatniego wypłaconego świadczenia stanowią błąd organu rentowego, który to powinien być brany pod uwagę przez sąd orzekający.
Jeśli otrzymali Państwo decyzję, na mocy której organ wzywa Państwa do zwrotu tzw. nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami, zapraszamy do kontaktu.
Joanna Kawecka
Radca Prawny. Specjalistka ubezpieczeń społecznych.
