Kwestionowanie przez ZUS umów o dzieło z lektorami
W ostatnich miesiącach zauważam wzmożone kontrole Zakładu Ubezpieczeń Społecznych skierowane wobec placówek edukacyjnych (m.in. szkół językowych). W ramach kontroli ZUS sprawdza czy zawarte pomiędzy tymi placówkami a lektorami umowy o dzieło nie są umowami zlecenie, od których to powinny być odprowadzane składki (pisałam o tym tutaj: https://odwolania-zus.joanna-kawecka.pl/umowa-o-dzielo-czy-umowa-zlecenie-kontrole-zus/).
Zagadnienie dotyczące tego, czy wykład może być przedmiotem prawa autorskiego, a tym samym czy może być wygłoszony w ramach umowy o dzieło a nie zlecenie od lat budzi wiele wątpliwości, a stanowiska sądów w tym zakresie są bardzo niejednolite.
Jaka zazwyczaj jest argumentacja ZUS w przypadku kwestionowania umów z lektorami?
ZUS w wydanych przez siebie decyzjach wskazuje m.in., że umowa o świadczenie usług jest umową starannego działania, zatem jej celem jest wykonywanie określonych czynności, które nie muszą zmierzać do osiągnięcia rezultatu, a na pewno go nie gwarantują. Usługi nauczycieli bądź też inne nauczanie noszą konstytucyjne cechy umów starannego działania, a nie umów rezultatu, bowiem nie przynoszą konkretnych, mierzalnych lub pewnych indywidualnych rezultatów niematerialnych także wtedy, gdy były prowadzone według indywidualnych programów.
Czy taka argumentacja ZUS jest prawidłowa?
Odpowiedź na powyższe pytanie zależy od stanu faktycznego danej sprawy. W orzecznictwie sądów administracyjnych co do zasady podkreśla się, że wykłady posiadają walory twórcze, ale będą mogły stanowić dzieło tylko wtedy, gdy ich “twórca” będzie przekazywał nową wiedzę w zakresie pewnego przedmiotu/tematu, tzn. będzie wykładał coś, co wcześniej nie było przedmiotem jakichkolwiek rozważań i badań. Natomiast samo przygotowanie wykładu, nawet gdy przekazywana w nim wiedza wykracza poza zwykły poziom i granice programowe oraz jest w sposób indywidualny dostosowywana do potrzeb słuchaczy, nie może stanowić podstawy do przyjęcia, że w takim wypadku mamy do czynienia z dziełem. Natomiast warunkiem, aby wykładowi można było przypisać cechy utworu, jest spełnienie przezeń wyłącznie naukowego, niestandardowego charakteru, niepowtarzalności, wypełnienie kryteriów twórczego i indywidualnego dzieła naukowego, a nie posiadania charakteru odtwórczego, polegającego jedynie na wykonywaniu czynności wymagających określonej wiedzy i zdolności do jej przekazania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 4 czerwca 2014 r. akt II UK 548/13; NSA w wyrokach z: 6 sierpnia 2019 r. II GSK 2313/17; 24 października 2019 r.; II GSK 2369/17; 24 października 2019 r. II GSK 2962/17; 18 grudnia 2019 r. II GSK 2964/17).
Reasumując, możliwa jest umowa o dzieło, nieobjęta obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, której przedmiotem jest wygłoszenie wykładu, pod warunkiem jednak, że wykładowi można przypisać cechy utworu. Te warunki spełnia tylko wykład naukowy o charakterze niestandardowym, niepowtarzalnym, wypełniający kryteria twórczego i indywidualnego dzieła naukowego. Natomiast ochronie prawa autorskiego nie podlegają działania o charakterze odtwórczym, polegające na wykonywaniu czynności wymagającym określonej wiedzy i zdolności do jej przekazania.
Joanna Kawecka
Radca Prawny. Specjalistka ubezpieczeń społecznych.
